فاجعه آب سوزی

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: غریبه بودن حوزه‌های کشاورزی و آب در کشور با اصل «بهره‌وری»، باعث هدررفت سالانه ۹ میلیارد متر مکعب آب در کشور شده است. برای این‌که ذهنمان با ابعاد این رقم آشنایی بیشتری یابد و بدانیم معنای فاجعه هدررفت ۹ میلیارد متر مکعب آب چیست، بد نیست آماری را مرور کنیم:

-این رقم، کل آب شرب قطر و چند کشور عربی را پوشش می‌دهد. (پیشوایی، رئیس سازمان ملی بهره‌وری ایران)

-ایران از ۱۷ کشور اروپایی با سرانه بارش بسیار بیشتر از کشورمان، میزان درصد هدررفت بالاتری را به ثبت رسانده است. (فارس، بر اساس بررسی به دست آمده از شرکت آب و فاضلاب کشور)

-میزان هدررفت آب در ایران حدود ۵ برابر کشور توسعه‌یافته آلمان است. این در حالی است که متوسط بارش سالانه در کشور آلمان ۳ برابر متوسط بارش در ایران برآورد می‌شود. (فارس، بر اساس بررسی به دست آمده از شرکت آب و فاضلاب کشور)

معادل مصرف آب شرب، هدررفت داریم

این را هم خوب است بدانیم و بابتش متاسف شویم که اغلب این میزان هدررفت در کجا صورت می‌گیرد. به گزارش روز گذشته تسنیم، پیشوایی رئیس سازمان ملی بهره‌وری ایران، در این باره گفت: «ما در سال حدود ۱۲۵ میلیون تن محصول کشاورزی تولید می‌کنیم، ۲۵ تا ۳۰ درصد آن در طول زنجیره برداشت، انتقال، بسته‌بندی، سردخانه‌ها و بخشی نیز در میادین میوه و تره‌بار هدر می‌رود. ما برای این میزان ۹ میلیارد متر مکعب آب مصرف می‌کنیم، درحالی‌که آب شرب کشورمان حدود ۱۰ میلیارد مترمکعب است؛ یعنی ببینید چه میزان ظرفیتی است که این‌جا اگر آزاد شود به رفع ناترازی حوزه آب ما کمک می‌کند که بسیار هم قابل توجه است.»

مصرف کشاورزی؛ ما ۸۵ درصد، پیشرفته‌ها ۵۰ درصد

طبق آن‌چه در سال‌های اخیر، مسئولان مرتبط با حوزه آب اعلام کرده‌اند، بخش کشاورزی ما، حدود ۹۲ درصد آب مصرفی را به خود اختصاص داده است و بنابر آخرین بررسی مرکز پژوهش‌های مجلس، هم‌اکنون حدود ۸۵ درصد آب در بخش کشاورزی کشور مصرف می‌شود؛ این در حالی است که این رقم به طور میانگین در جهان ۷۰ درصد و در کشور‌های پیشرفته کمتر از ۵۰ درصد است. با این وصف، تولید محصول به‌ازای یک مترمکعب آب در ایران بین ۹۰۰ گرم تا یک کیلوگرم، ولی در جهان ۲.۵ کیلوگرم است.

رقم مطلوب ۴۵ درصد.

اما با میزان کنونی تولید محصولات کشاورزی در کشور، رقم مصرف آب در این بخش چقدر باید باشد؟ باشگاه خبرنگاران این موضوع را بررسی کرده و نوشته است: «کارشناسان وزارت نیرو اذعان می‌کنند، رقم مطلوب اختصاص آب در بخش کشاورزی ۴۵ میلیارد متر مکعب است که با وجود این، مصرف آب در بخش کشاورزی به منظور پایداری آب باید به ۵۰ درصد کاهش یابد. این در حالی است که مسئولان وزارت جهاد بیان می‌کنند که در تمامی کشور‌ها بخش کشاورزی بالاترین مصرف آب را به خود اختصاص داده است، هرچند با توسعه سیستم‌های مدرن آبیاری می‌توان بهره‌وری را افزایش داد.»

نیازمند انقلاب در بهره‌وری آب هستیم

وضعیت کنونی رو به بحران محیط زیست، کم‌بارشی و خشکسالی‌ها در سالیان متمادی و گرم شدن زمین، بیش از هر زمان دیگری این ضرورت را پدید آورده است که به حوزه بهره‌وری آب به عنوان کالایی گران‌قیمت در جهان کنونی، نگاهی متفاوت و بنیادین داشته باشیم. همان‌طور که رهبر انقلاب نیز در فروردین امسال به طور مشخص این موضوع را از مسئولان مطالبه کردند: «بهره‌وری ما در آب از اغلب کشور‌های دنیا کمتر است و در شدت انرژی چند برابر کشور‌های پیشرفته است. من چند سال پیش در سخنرانی اوّل سال هم گفتم این را که شدّت انرژی در کشور ما ظاهراً چند برابر کشور‌های پیشرفته است؛ یعنی مصرف زیاد و بازده کم است.»

راهکار هست، قانون هست، بودجه نیست

رعایت الگوی کشت و حرکت گسترده به سوی آبیاری‌های نوین، از جمله مهم‌ترین راهکار‌های متداول در کشاورزی مدرن دنیاست که البته ما به رغم وجود الزامات قانونی، در اجرا دچار دست‌انداز‌های اساسی هستیم. جلال محمودزاده، نایب رئیس کمیسیون کشاورزی، در این باره گفته است: در کشور ما آبیاری مدرن به کندی در حال انجام است که دلیل این مسئله به عدم اجرای تعهدات دولت بازمی‌گردد؛ چراکه بنابر قانون ۸۵ درصد هزینه توسط وزارت جهاد باید بلاعوض پرداخت شود، درحالی‌که طی سال ۱۴۰۱ ریالی برای کشاورزان در نظر گرفته نشده است.

امیدوار به برنامه هفتم توسعه

در عین حال، از آن جاکه پس از دهه ها، سرانجام مهرماه سال قبل، برنامه الگوی کشت رونمایی شد و از سویی در برنامه هفتم توسعه نیز در دو فصل مجزا به دو موضوع راهبردی امنیت غذایی و ارتقای تولید محصولات کشاورزی و نظام مدیریت یکپارچه منابع آب پرداخته شده است، باید امیدوار باشیم که دولت، در این مسیر گام‌های اساسی بردارد. همان‌طور که نوروزی، نایب رئیس اول کمیسیون کشاورزی بر این موضوع تاکید می‌کند.

راهکار‌های نایب رئیس اول کمیسیون کشاورزی؛ از الگوی کشت تا حقابه‌های مرزی

با رحمت ا... نوروزی، نایب رئیس اول کمیسیون کشاورزی، درباره راهکار‌ها و موانع حرکت به سوی بهره‌وری آب در حوزه کشاورزی گفتگو می‌کنیم. نوروزی به چند موضوع اشاره می‌کند:

۱- اول باید امیدوار باشیم الگوی کشت که مهرماه ۱۴۰۱ توسط دولت رونمایی شد، عملیاتی شود. مهم‌ترین نیاز اجرای این برنامه، پای کار آمدن همه دستگاه‌هاست.

۲- در بخش آبیاری نوین، با توجه به نوسانات ارز و تورم ۴۶ درصدی باید سهم پرداختی دولت برای اجرای پروژه‌ها نسبت به کشاورز افزایش یابد.

۳- سند جامع کشاورزی برای هر استان تهیه شود. هم‌اکنون ۸ استان حدود ۱۶ محصول راهبردی تولید می‌کنند. در این اسناد باید بر اساس جمعیت کشور و نیازمان، مشخص شود که در مناطق مختلف به چه محصولات راهبردی نیاز داریم و روی آن‌ها برنامه‌ریزی مبتنی بر الگوی کشت انجام دهیم. با این وصف، نباید در این بحران آب محصولات پرآب‌بر همچون هندوانه کشت و صادر کنیم که نفعی برایمان نداشته باشد.

۴- در بودجه‌های سنواتی و همچنین در برنامه هفتم باید به موضوع بهره‌وری، جدی‌تر نگاه کنیم؛ البته در بودجه ۱۴۰۲ این موضوع به خوبی دیده نشد. بی‌شک، با اختصاص بودجه‌های مناسب می‌توان اقدامات زیربنایی در موضوع بهره‌وری آب را رقم زد.

۵- دیپلماسی آب را باید تقویت کنیم. من هفته قبل از وزیر خارجه، موضوع حقابه‌های مرزی را پیگیری کردم. هم‌اکنون در بخش دیپلماسی آب دچار ضعف هستیم که نمونه آن را در حقابه هیرمند در سیستان و بلوچستان و نیز در حقابه ارس می‌بینیم و مشکلات متعددی پیش‌رویمان قرار دارد.

نایب رئیس اول کمیسیون کشاورزی تاکید می‌کند: معتقدم در ۱۰ سال آینده، نه تنها در ایران بلکه در منطقه با بحران اساسی آب مواجه خواهیم بود؛ لذا باید بتوانیم برای کاهش مشکلات در آینده، از امروز برنامه‌ریزی‌های کارآمد داشته باشیم.